ბოლო ათწლეული ევროპული დემოკრატიისთვის მძიმე იყო. უდიდესი ყურადღება მიიქცია დრამატულმა ავტორიტარულმა ცვლილებებმა უნგრეთსა და პოლონეთში, მაგრამ თითქმის ყველა ევროპულმა მთავრობამ დაივიწყა სამოქალაქო თავისუფლებები, სასამართლოს დამოუკიდებლობა და სამოქალაქო საზოგადოება.
როდესაც Covid პანდემია ხაზს უსვამს პოპულიზმის, დეზინფორმაციისა და საზოგადოების დანაწევრების გამოწვევებს, ღრმა კრიზისში მყოფი დემოკრატიის ნარატივი ახლა კარგად არის ჩამოყალიბებული. თუმცა, საფრთხეების ზრდასთან ერთად, იზრდება მცდელობები ევროპის დემოკრატიული პრაქტიკის დაცვისა და გადახედვისთვის.
სპონტანურად გაიზარდა დემოკრატიული ღირებულებების მხარდასაჭერად მასობრივი პროტესტის სიხშირე და ინტენსივობა, თანაც პანდემიის დროს. ხალხი მობილიზებული იყო კორუფციის წინააღმდეგ, ან კონკრეტული პოლიტიკური საკითხების ირგვლივ და შემდეგ შექმნეს უფრო ფართო დემოკრატიული რეფორმების დღის წესრიგი. ასე იყო ბულგარეთში, რუმინეთსა და სლოვაკეთში, ქალთა გაფიცვა პოლონეთში, სარდინის მოძრაობა იტალიაში, მოძრაობა “მილიონი მომენტი” ჩეხეთში და პროტესტი მალტაში, თავდაპირველად პროვოცირებული ჟურნალისტ დაფნე კარუანა გალიზას მკვლელობით.
კლიმატის მოძრაობები ასევე იწყებენ გარემოსდაცვითი მოთხოვნების გაერთიანებას დემოკრატიული რეფორმების გამოწვევებთან. ხალხმა გამოიგონა პროტესტის ახალი ფორმები Covid-ის პირობებში: მაგალითად, პოლონეთში მოქალაქეებმა აბორტის შესახებ ახალი კანონები და საარჩევნო ვადები მანქანებით მსვლელობით, ფანჯრებიდან ზუზუნითა და განგაშის ჟღერადობით გააპროტესტეს, მაგრამ მაინც სრულად იცავდნენ საჯარო შეკრების შეზღუდვებს.
სამოქალაქო საზოგადოების ახალი ინიციატივები მიზნად პოლარიზაციის დაძლევას ისახავს. ერთ-ერთი მაგალითია პროექტი სახელწოდებით “არგუმენტები აგრესიის წინააღმდეგ”, რომელიც ცდილობს ადამიანებს აღჭურვოს ემპათიური კომუნიკაციისა და დებატების უნარებით. იმავდროულად, კოვიდმა საფუძველი ჩაუყარა ურთიერთდახმარების ასობით სამოქალაქო ინიციატივას, როგორიცაა En Première Ligne საფრანგეთში.
სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები უფრო და უფრო მჭიდროდ თანამშრომლობენ საპროტესტო მოძრაობებთან. მაგალითად, რუმინეთში ჯგუფი “კორუფცია კლავს” წარმოიქმნა ღამის კლუბში ხანძრის შედეგად 60-ზე მეტი ადამიანის დაღუპვის შემდეგ ანტიკორუფციული საპროტესტო აქციებისა და საზოგადოების აღშფოთების გამო. იმავდროულად, ონლაინ ინიციატივები იბრუნებენ ციფრული ტექნოლოგიების პოზიტიურ დემოკრატიულ პოტენციალს, პოულობენ ახალ ფორმატებს მოქალაქეთა შეხედულებების პოლიტიკის შემუშავებაში გადასატანად.
მიუხედავად იმისა, რომ Brexit-ის რეფერენდუმმა ხაზი გაუსვა პირდაპირი დემოკრატიის ნაკლოვანებებს, ადგილობრივი რეფერენდუმი მოქალაქეებს ჩართულობის მეტ შესაძლებლობას აძლევს. აღმოსავლეთ ევროპის მასშტაბით ისინი ეროვნულ დონეზე პოპულიზმის მოკრძალებულ ანტიდოტად იქცნენ, რომლებიც აქცენტს აკეთებენ პრაქტიკულ ადგილობრივ საკითხებზე.
ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ევროპაში ახალი პოლიტიკური პარტიების ჩამოყალიბება ასევე უპრეცედენტოა. ამ ახალი მოძრაობებიდან ბევრი ხაზს უსვამს დემოკრატიული განახლების დღის წესრიგს. საფრანგეთში En Marche-ის, იტალიური ხუთი ვარსკვლავის მოძრაობისა და პოდემოსის ესპანეთში ნაცნობი ისტორიების გარდა, გავრცელდა ახალი პარტიები, რომლებიც ნაწილობრივ დაფუძნებულია სოციალური მოძრაობების დინამიკაზე. მათ შორისაა ალტერნატივა დანიაში, Agora ბელგიაში, Bij1 ნიდერლანდებში, Momentum უნგრეთში და USR რუმინეთში. პოლონეთში ახალი პარტიების ჯგუფში შედის თანამედროვე (Nowoczesna), Left Together (Razem) და პოლონეთი 2050.
ახალი წამოწყებები ადვილად გასაკრიტიკებელია მათი შიდა პრობლემების, პოლიტიკაში შეუსაბამობისა და ჯერ კიდევ შეზღუდული რეიტინგის გამო. თუმცა, მათი გაჩენა ასახავს სამოქალაქო აქტივიზმის ენერგიისა და სულისკვეთების პარტიულ პოლიტიკაში გადატანის რეალურ ინტერესს.
ევროკავშირი ასევე ნელ-ნელა გამოხატავს უკმაყოფილებას იმ მთავრობების მიმართ, რომლებიც დემოკრატიულ ნორმებს უგულებელყოფენ. რა თქმა უნდა, ის ებრძვის პოლონეთსა და უნგრეთს, მაგრამ ნაკლებად თვალსაჩინოა ის ფაქტი, რომ ევროკავშირის ზეწოლამ ხელი შეუწყო კანონის უზენაესობის გაუმჯობესებას რუმინეთსა და მალტაში.
ამ ინიციატივების ფართო სპექტრი გასაოცარია და დემოკრატიული გამოხატვის ერთი მოდელის ნაცვლად, ვხედავთ მთელ რიგ პოლიტიკურ ქმედებებს. თითოეულ მათგანს მოაქვს საკუთარი გამორჩეული თვისებები დემოკრატიული განახლების მაგიდასთან.
თუმცა არც ერთი მათგანი არ წასულა საკმარისად შორს დემოკრატიული ეროზიის შესაცვლელად. თუ ევროპული დემოკრატიული განახლების სული აძლიერებს ორთქლს, მისი იმპულსი მაინც მყიფეა. საჭიროა უფრო ამბიციური პოლიტიკური რეფორმების დღის წესრიგი და ბევრი ინიციატივა მიზნის მისაღწევად.
მთავრობები ზედმეტად ფრთხილები არიან. არალიბერალური პოპულისტური ძალების გამო შეშფოთებამ რეფორმების მცდელობები გამოიწვია, მაგრამ ასევე შეაჩერა ისინი. როგორც ჩანს, ბევრ მთავრობას ესმის, რომ მოსახლეობის ფართო მონაწილეობა აუცილებელია პოპულისტების დასამარცხებლად, მაგრამ ისინი ასევე შიშობენ, რომ საზოგადოებრივი აზრის მეტი სივრცისა და გავლენის მინიჭება ზოგიერთ საკითხზე უბრალოდ უკუაგდებს ლიბერალიზმს.
დემოკრატიული კრიზისისა და პოპულისტური აღმავლობის ამბავი ზედმეტად ცალმხრივია. ფაქტობრივად, ევროპული პოლიტიკა დაძაბულ მდგომარეობაშია დემოკრატიის უკან დახევასა და მის ხელახლა დაბადებას შორის. ევროპის მასშტაბით ყალიბდება მცირე მასშტაბის დემოკრატიული ინიციატივები და მათ უკან არსებული იმპულსი საინტერესოა, მაგრამ ეს ინიციატივები ჯერ კიდევ არ არის შერწყმული რეალური და რადიკალური რეფორმების დღის წესრიგში. დემოკრატიული განახლების სხვადასხვა ფორმამ ხელი უნდა შეუწყოს მუშაობას. მხოლოდ ამის შემდეგ ექნებათ მათ იმედი გადამწყვეტი წინააღმდეგობისა არალიბერალური ძალებისა და ძლიერი მთავრობების მიმართ.