რუსეთის უკრაინაში შეჭრის ფონზე, სამხრეთ კავკასიაში მნიშვნელოვანი მოვლენები ვითარდება, რამაც შესაძლოა შეამციროს დაძაბულობა სომხეთს, თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის. პროცესმა შეიძლება კრიტიკულად იმოქმედოს რუსეთის პოზიციაზე რეგიონში და ბიძგიც კი მისცეს დასავლეთის ამბივალენტურ პოლიტიკას.
ისტორიული მეტოქეები, სომხეთი და აზერბაიჯანი უახლოვდებიან ყოვლისმომცველ შეთანხმებას ფუნდამენტურ საკითხებზე, რომლებიც აფერხებდნენ დაახლოებას სულ მცირე სამი ათეული წლის განმავლობაში.
ახლა პროცესი სამშვიდობო შეთანხმების შესახებ აზერბაიჯანის წინადადებების გარშემო ტრიალებს. ეს გულისხმობს ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარებასაც.
წინადადების მიხედვით, სომხეთმა მთიანი ყარაბაღი აზერბაიჯანის ნაწილად უნდა აღიაროს, რაც 1992-94 და 2020 წლებში ომების მიზეზი გახდა. შეთანხმების ხელმოწერა სომხეთის ტრადიციული პოზიციის რევოლუციურ ცვლილებას ნიშნავს.
ზოგადად, სომხეთის ხელმძღვანელობის რეაქცია დადებითი იყო, თუმცა დამატებით პირობების მიღებას შეეცდება. მათ შორის იქნება აზერბაიჯანის მიერ სომხების კულტურული უფლებების ფართო სპექტრის მიღება, შესაძლოა ოფიციალურად აღიარებული ავტონომიაც. აზერბაიჯანი ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ამას დათანხმდეს, მაგრამ გარკვეული შეთანხმება კულტურული უფლებების შესახებ, მართლაც შესაძლებელია.
სომხეთის ეს პოზიცია ეფუძნება ადრინდელ, გარკვეულწილად ამბივალენტურ განცხადებებს და ორმხრივ შეხვედრებს აზერბაიჯანის ლიდერებთან, რაც აშკარად მიუთითებს იმაზე, რომ ქვეყანა შესაძლოა მზად იყოს შეცვალოს ტრადიციული პოლიტიკა. ეს სომხეთის ხელისუფლების ღრმა, თუმცა ძალიან მტკივნეული გაცნობიერების ტოლფასია, რომ ძალთა ბალანსი შეუქცევად შეიცვალა და არა სომხეთის სასარგებლოდ.
გარიგების ალტერნატივა ღია და გრძელვადიანი რევანშიზმის პოლიტიკაა, მაგრამ სომხეთს გარიგებიდან მნიშვნელოვანი მოგების მიღება შეუძლია. აზერბაიჯანთან პოზიტიური ურთიერთობების დამყარებამ შეიძლება ბოლო მოუღოს სომხეთის ეკონომიკურ იზოლაციას და ხელი შეუწყოს მსგავს პოზიტიურ განვითარებას თურქეთთან ურთიერთობებში.
30 წლიანი მტრობის შემდეგ, მთავარ დასავლელ მეზობელთან გაუმჯობესებული ურთიერთობები საბოლოოდ გამოიწვევს დიპლომატიური ურთიერთობების აღდგენას ეკონომიკური კავშირების გაუმჯობესების სანაცვლოდ. სარგებელი შეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი - სომხურ საქონელს ექნება უკეთესი და მოკლე გზა ევროპულ ბაზრებზე და პირიქით.
ცვლილებებმა შეიძლება რეგიონის მასშტაბით ცვლილებებს გაუხსნას გზა. გრძელვადიან პერსპექტივაში, შესუსტდება სომხეთის დამოკიდებულება რუსეთზე. აღმოსავლეთ-დასავლეთის ეკონომიკური კავშირები სულ მცირე ისეთივე ძლიერი იქნება, როგორიც ამჟამინდელი ჩრდილოეთ-სამხრეთის სავაჭრო ღერძია.
ეს არ ნიშნავს რუსეთის გავლენისა და მნიშვნელობის დასასრულს, მაგრამ გამოიწვევს ძალაუფლების უფრო თანაბარ განაწილებას, რის შედეგადაც კრემლი დაკარგავს დომინანტურ პოზიციას. თურქეთი შეიძლება გახდეს ისეთივე გავლენიანი, როგორც რუსეთი, რაც აშკარად შორდება ექსკლუზიურობის ეპოქას.
სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკა იცვლება. დიდი კონკურენციაა გავლენისთვის, როდესაც ძალაუფლებები იბრძვიან, თუ არა პირველობისთვის, გავლენის უფრო თანაბარი განაწილებისთვის მაინც. თურქეთი და, უფრო მცირე ზომით, ირანი, რეგიონს ბუნებრივ ისტორიულ მიდამოებად განიხილავენ და ისტორიული მემკვიდრეობა აგრძელებს ამ ყოფილი იმპერიული ძალების პოლიტიკის ფორმირებას.
გარდა ამისა, სავარაუდოდ, შეიცვლება ვაჭრობისა და ტრანსპორტის გზებიც. საქართველო აღარ იქნება უალტერნატივო სატრანზიტო მარშრუტი. თურქეთისთვის კასპიის ზღვაზე წვდომა გაიზრდება და, შესაძლოა, გზა გაუხსნას ეკონომიკისთვის კრიტიკული ენერგიის წყაროების მოპოვებას ზღვის გარშემო გაზის მწარმოებლებისგან.
ეს მოვლენები არავითარ შემთხვევაში არ არის რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული, მაგრამ კრემლში თავს უხერხულად უნდა გრძნობდნენ. რუსეთის პოზიცია რეგიონში სულ უფრო მეტად არის დამოკიდებული სამხედრო ელემენტზე. მას ჰყავს ჯარი სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყანაში, თუმცა რუსეთს ყურადღება შეიძლება გაუფანტოს უკრაინაში წარუმატებელმა ომმა. მიუხედავად ამისა, პრეზიდენტ პუტინს და მის თანაშემწეებს ჯერ კიდევ აქვთ გარკვეული ინსტრუმენტები მშვიდობის პერსპექტივის შელახვისთვის.
მიუხედავად ამისა, რუსეთმა შესაძლოა მოიმკოს ზუსტად ის, რაც დათესა სამხრეთ კავკასიაში. თუ ის აღარ არის სომხეთის უსაფრთხოების გარანტი და აღარ არის ვაჭრობის საუკეთესო საშუალება, მაშინ რატომ არის საერთოდ რუსული ჯარები სომხეთში? და რატომ უნდა გააგრძელოს აზერბაიჯანმა რუსი სამშვიდობოების მიღება თავის ტერიტორიაზე?
ეს კრემლისთვის შეუსაბამო ვითარებაა. ის დიდ ომს აწარმოებს იმისათვის, რომ “ახლო საზღვარგარეთ” ილუზია საკუთარ სურვილებს დამორჩილდეს და სანამ უკან იხევს, სხვა სასაზღვრო ქვეყნები ფიქრობენ, როგორ შეასუსტონ კრემლის კონტროლი.
თუ რაიმე არის საჭირო, რათა ვაჩვენოთ რუსეთის მიდგომის უშედეგობა უახლოეს მეზობლებთან, სამხრეთ კავკასია საუკეთესო მაგალითი იქნებოდა.
ემილ ავდალიანის მოსაზრება (CEPA)