უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დაწყების დღეს, უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ თქვა: “რა გვესმის დღეს? ეს არ არის მხოლოდ რაკეტების აფეთქებები, ბრძოლები და თვითმფრინავების ხმა. ეს არის ახალი რკინის ფარდის ხმა, რომელიც რუსეთს ცივილიზებული სამყაროდან აშორებს”.
ეს არის ჩვენი უეცარი ახალი მსოფლიო წესრიგის განმსაზღვრელი ციტატა. კრემლის ბევრ დამკვირვებელს არ ეგონა, რომ ვლადიმერ პუტინი ასე შორს წავიდოდა - არასოდეს ეგონა, რომ ადამიანი, რომელიც ცნობილია ფსონების დადებით, შეიჭრებოდა და შეეცდებოდა შეენარჩუნებინა ქვეყანა, სადაც 44 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს, მაგრამ ხელისუფლებაში ყოფნის 22 წლის შემდეგ, რუსეთის პრეზიდენტი ძალიან შორს წავიდა. შედეგად, რუსეთი იზოლირებულია და ზოგიერთი გამოცდილი დიპლომატის აზრით, ამან შესაძლოა საბოლოოდ მისი რეჟიმის დასასრული გამოიწვიოს.
1991 წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის მოწმე გავხდი. მე ვიყავი პრაღაში, სადაც გადავედი, როგორც კოლეჯის ბოლო კურსდამთავრებული. მაშინ თავბრუდამხვევი განწყობა იყო იმ რწმენით, რომ ოდესღაც ჩაგრული საზოგადოებები და ეკონომიკა ახლა თავისუფლდებოდა იმ იმედითა და დაპირებით, რაც შეიძლება პოლიტიკურ რეფორმებს შეიძლება მოეტანა.
იმ დროს უკრაინას გააჩნდა მსოფლიოში სიდიდით მესამე ბირთვული არსენალი, რითაც მოსკოვისგან დამოუკიდებლობის გამოცხადება პირველივე დღიდან გეოპოლიტიკური უსაფრთხოების საკითხად აქცია. 1994 წელს უკრაინამ უარი თქვა ბირთვულ იარაღზე აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და რუსეთის გარანტიების სანაცვლოდ, რომ მისი ტერიტორიული მთლიანობა შენარჩუნდებოდა - გარანტია, რომელიც რუსეთმა დაარღვია.
დებატები იმის შესახებ, უნდა შეუერთდეს თუ არა უკრაინა ნატოს ან ევროკავშირს, უნდა მიემართოს აღმოსავლეთისა თუ დასავლეთისკენ, მის პოლიტიკაში ცენტრალურ ხაზად ჩამოყალიბდა და 2004 წლიდან მოყოლებული ორი რევოლუცია გამოიწვია. პუტინმა ეს უთანხმოება გამოიყენა 2014 წელს ყირიმის ანექსიისა და აღმოსავლეთში რუსი სეპარატისტთა მხარდაჭერისთვის.
რუსეთის ქმედებებმა უკრაინა ევროპის იდეის მიმართ გააერთიანა, მაგრამ დასავლეთის პასუხი პუტინის მიწების მიტაცებაზე სუსტი იყო. პოლ მანაფორტისა და რუდი ჯულიანის ქმედებებმა უკრაინაში 2017 წლიდან 2019 წლამდე, განუზომელი ზიანი გამოიწვია. მანაფორტმა, დონალდ ტრამპის კამპანიის ყოფილმა მენეჯერმა, ათწლეულის განმავლობაში მილიონობით დოლარი გამოიმუშავა პრორუსული პოლიტიკურო პარტიების კონსულტაციით. 2019 წელს ტრამპმა გაგზავნა თავისი ადვოკატი ჯულიანი, რათა ზელენსკის მრჩევლებზე ზეწოლა მოეხდინა საპრეზიდენტო კამპანიის დროს. ამან ქვეყანა ჩიხში მოაქცია, როდესაც მას აშშ-ს მხარდაჭერა სჭირდებოდა მეზობლის საფრთხის მოსაგერიებლად.
რუსეთის ქმედებების გამო დიდი ხანია განგაშია, მაგრამ ცოტამ თუ გაითვალისწინა ეს. 2006 წელს KGB-ს ყოფილი ოფიცერი და პუტინის ღია კრიტიკოსი ალექსანდრე ლიტვინენკო, ლონდონში რადიოაქტიური პოლონიუმით მოწამვლის შემდეგ გარდაიცვალა. 2018 წელს რუსეთის სამხედრო დაზვერვის ყოფილი ოფიცერი, სერგეი სკრიპალი და მისი ქალიშვილი იულია ინგლისის ქალაქ სოლსბერიში ნერვული აგენტით მოიწამლეს. ისინი გადარჩნენ, მაგრამ მხილებული ბრიტანელი ქალი გარდაიცვალა. დასავლეთი ამბობს, რომ კრემლის სახელით მოქმედი აგენტები იდგნენ მოწამვლის უკან, თუმცა რუსეთი უარყოფს რაიმე სახის მონაწილეობას.
ბილ ბრაუდერი, წარსულში უმსხვილესი უცხოური ინვესტორი რუსეთში, წლების განმავლობაში აფრთხილებდა პუტინს. 2009 წელს მისი რუსი ადვოკატი სერგეი მაგნიტსკი მოსკოვის ციხეში სამედიცინო დახმარების ჩამორთმევის შემდეგ გარდაიცვალა; მან აღმოაჩინა რუს ჩინოვნიკებთან დაკავშირებული საგადასახადო თაღლითობა. პუტინის დასასჯელად საუკეთესო გზა რუს ოლიგარქებზე თავდასხმაა, რომლებიც ფლობენ მის ფულს, როგორც ამას აკეთებენ ახლა აშშ, ევროკავშირი და სხვა მოკავშირეები, ამბობს ბრაუდერი, რომელსაც 2005 წელს რუსეთში შესვლა აუკრძალეს.
უფრო მკაცრი სანქციები შეიძლებოდა დიდი ხნის წინ დაწესებულიყო, მაგრამ ეს არ მოხდა, რადგან კორუმპირებული რუსული ფული დასავლურ ეკონომიკაშია - პენტჰაუსებში ნიუ-იორკში, სახლებში ლონდონში და ზღვისპირა სასახლეებში სამხრეთ საფრანგეთში. კრემლის ლოცვა-კურთხევით გამდიდრებულ ოლიგარქების წინააღმდეგ სანქციებმა პუტინი შეაშფოთა. მან დასავლეთი “სიცრუის იმპერიად” შეაფასა და რუსეთის ბირთვული განგაში გამოაცხადა.
“ჩვენ ვიპოვეთ პუტინის აქილევსის ქუსლი - ოლიგარქების წინააღმდეგ სანქციები დავაწესეთ, ის ბირთვული ომით იმუქრება”,- ამბობს ბრაუდერი.
ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ლიზ ტრასმა თქვა, რომ სანქცირებულ ოლიგარქთა სია გაფართოვდება. ლონდონგრადი, მეტსახელი, რომელსაც ბრიტანეთის დედაქალაქს რუსეთის სიმდიდრის მოზიდვისთვის 1990-იანი წლებიდან ეძახდნენ, შესაძლოა დიდი ბრიტანეთის სანქციების გარეშე გადარჩეს.
ამჟამად, გაერთიანებული სამეფო არ მისულა ევროკავშირის დონემდე, რომელმაც დაასანქცირა უმდიდრესი ოლიგარქები რუსეთის ფარგლებს გარეთ. მათ შორისაა მეტალურგიის მაგნატი ალიშერ უსმანოვი, ბანკირი მილიარდერები მიხაილ ფრიდმანი და პიოტრ ავენი, ფოლადის მაგნატი ალექსეი მორდაშოვი.
Bloomberg News-ისთვის მიცემულ განცხადებაში ფრიდმენმა და ევენმა რუსეთს ომის დაუყოვნებლივ დასრულებისკენ მოუწოდეს, მაგრამ თავი შეიკავეს პუტინის პირდაპირი კრიტიკისგან. მილიარდერი ოლეგ დერიპასკა, ალუმინის გიგანტის United Co-ს დამფუძნებელი, ტელეგრამზე სამშვიდობო მოლაპარაკებების გამართვისკენ მოუწოდებდა, თუმცა პუტინის ხსენების გარეშე. 2 მარტს რომან აბრამოვიჩმა გამოაცხადა, რომ ყიდის ჩელსის. მოსალოდნელია, რომ მისი ღირებულება 3 მილიარდ ფუნტამდე იქნება და გაყიდვიდან წმინდა შემოსავალს გამოიყენებს საქველმოქმედო ფონდის შესაქმნელად ომის მსხვერპლთა დასახმარებლად. ბრიტანელი დეპუტატის, კრის ბრაიანტის თქმით, ის ასევე ყიდის თავის ქონებას ლონდონში. აბრამოვიჩი, რომელსაც სანქციები არ შეხებია, ცდილობს შაუმავლის როლი ითამაშოს სამშვიდობო მოლაპარაკებებში მოსკოვსა და კიევს შორის მას შემდეგ, რაც მას უკრაინელი ოფიციალური პირები დაუკავშირდნენ.
დასავლეთის სტრატეგია იქნება რუსეთის შემდგომი იზოლაცია სანქციების გამკაცრებით. მონაკომ, რომელიც დიდი ხანია რუსული ფულის თავშესაფარია, გამოაცხადა რუსული აქტივების გაყინვა და ევროკავშირის სანქციებთან შეერთება. შვეიცარიამ უარი თქვა ისტორიულ ნეიტრალიტეტზე და სანქციებს უერთდება. ევროპამ დახურა საჰაერო სივრცე რუსული თვითმფრინავებისთვის და განიხილავს შვიდი რუსული ბანკის SWIFT-დან გათიშვას. BP, Exxon, Shell და სხვა დასავლური ენერგეტიკული კომპანიები უკან იხევენ რუსეთში მრავალწლიანი ინვესტიციებისგან. მანქანებისა და სატვირთო მანქანების მწარმოებლები, როგორიცაა Daimler Truck და Volvo ასევე წყვეტენ ურთიერთობას. რუსეთიდან გასული კომპანიების სია დღითიდღე მატულობს, რაც 30 წლიანი ინვესტიციების დათმობას ნიშნავს.
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯით, ევროკავშირმა და შეერთებულმა შტატებმა აკრძალეს ტრანზაქციები რუსეთის ცენტრალურ ბანკთან, რაც ხელს უშლის მას $643 მილიარდიანი რეზერვების გამოყენებაში ეროვნული ვალუტის დასაცავად. რუბლი თავისუფალ ვარდნაშია და კაპიტალის კონტროლი ზღუდავს სავალუტო ექსპორტს. მე ვიყავი რეპორტიორი მოსკოვში, როდესაც რუბლმა ასეთი მკვეთრი დაცემა განიცადა 1998 წელს. ზოგიერთი ანალიტიკოსი თვლის, რომ ეს შეიძლება განმეორდეს. ხუთშაბათს Moody's Investors Service-მა და Fitch Ratings-მა რუსეთის საკრედიტო რეიტინგი მნიშვნელოვნად შეამცირეს.
არსებობს შიში, რომ პუტინმა, რომელმაც თავი კუთხეში მოიმწყვდია, შესაძლოა უფრო გადამწყვეტ სამხედრო მოქმედებებს მიმართოს.
თუ ვიმსჯელებთ იმით, რომ რაკეტები ხარკოვის თავისუფლების მოედანზე დაეცა და კიევის სატელევიზიო ანძას დაეჯახა, ეს, როგორც ჩანს, სწორედ პასუხია.
Bloomberg-ის ორიგინალური სტატიის ავტორი: სტეფანი ბეიკერი