დღეს, 12 აპრილს, საქართველოს მთავრობა 500 მილიონი დოლარის ოდენობის საგარეო ვალს გაისტუმრებს, რომელიც 2011 წლის აპრილში გამოშვებული ე.წ. „ევრობონდების“ ანუ ევროობლიგაციების საერთაშორისო საფინანსო ბაზარზე განთავსების შედეგად წარმოიშვა. მაშინ, ამ ფასიანი ქაღალდების განთავსებით, 2008 წელს გამოშვებული 500 მილიონი დოლარის ევროობლიგაციების რეფინანსირება მოხდა.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მთავრობის მიერ 2011 წელს ემიტირებული ევროობლიგაციის მომსახურების ხარჯი მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რაც ლარის გაუფასურების ბრალია. დიდია განსხვავება ამ ვალდებულებების მოცულობებს შორის თავდაპირველად და ახლა. 2011 წელს, ევრობონდების გამოშვების დროს, 500 მილიონი დოლარი 832 მილიონი ლარის ტოლი იყო, როცა დღეს, მისი გასტუმრებისას, ორჯერ მეტია და 1,71 მილიარდ ლარს აღწევს. შესაბამისად, საქართველოს ბიუჯეტს, ლარის გაუფასურების გამო, მისი დაფარვა 890 მილიონი ლარით მეტი უჯდება. ეს თანხა დაახლოებით იმდენივეა, რამდენიც მიმდინარე წელს საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ბიუჯეტი.
საქართველოს მთავრობამ ამ ვალის გასტუმრების საკითხს თავი ვერ მოაბა. შარშან, ჯერ გეგმავდა მის რეფინანსირებას, ძველი ვალის ახლით გადაფარვას, შემდეგ გადაწყვიტა მის გასასტუმრებლად გამოეყენებინა პანდემიის წინააღმდეგ საბრძოლველად მიღებული საგარეო დახმარებების ნაწილი. 5 მილიარდი ლარის (1,5 მილიარდი დოლარი) ოდენობის დახმარების ერთი ნახევარი გასულ წელს იქნა სახელმწიფო ბიუჯეტში გამოყენებული, მეორე ნაწილი კი განთავსდა ხაზინის ანგარიშებზე ნაშთების სახით და 2021 წლის ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსებას უნდა მოხმარებოდა. სწორედ აქედან იქნა დარეზერვებული 1,7 მილიარდი ლარი, რომლითაც ევრობონდების ვალის გასტუმრება უნდა მომხდარიყო, იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მოხერხდებოდა მისი განთავსება საერთაშორისო საფინანსო ბაზარზე ან მთავრობა მიზანშეწონილად არ ჩათვლიდა ახალი ვალის აღებას.
ამ გაურკვევლობაში მყოფმა მთავრობამ, დიდი დაგვიანებით, მაგრამ მაინც გადაწყვიტა, რომ ახალი ევროობლიგაციები გამოეშვა. მთავრობა კვლავ 500 მილიონი დოლარის ღირებულების ათწლიანი ობლიგაციების გამოშვებას გეგმავს, თუმცა, ჯერ ზუსტად არავინ იცის, რა ვადიანობისა და რა მოცულობის ობლიგაციებზე იქნება მოთხოვნა საერთაშორისო საფინანსო ბაზარზე. თანაც, ეს რაც შეიძლება მოკლე დროში უნდა მოხდეს, რადგან ევრობონდების დაფარვით ეროვნული ბანკის უცხოური ვალუტის რეზერვები კრიტიკულად დაბალ ნიშნულს მიუახლოვდება და მისი დროული შევსებაა საჭირო.
გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ მიმდინარე წლის განმავლობაში რეზერვები კიდევ უფრო შემცირდება, რადგან დარჩენილი საგარეო ვალების გასასტუმრებლად და სავალუტო ბაზარზე ინტერვენციებს განსახორციელებლად დიდძალი რესურსები იქნება გამოყენებული.
2008 წელს მთავრობას საკმაოდ ძვირი დაუჯდა ვალის აღება, სესხის საპროცენტო განაკვეთი წლიური 7,5 პროცენტი იყო. მაშინ ქვეყნის სუვერენული საკრედიტო რეიტინგიც დაბალი იყო და სესხიც ძვირი ღირდა საერთაშორისო ბაზრებზე. 2011 წელს, ხელახალი ემისიისას, საპროცენტო განაკვეთი 6,9 პროცენტამდე შემცირდა, მაგრამ მაინც საკმაოდ მაღალი იყო. მიმდინარე წელს ობლიგაციების განთავსების ნეგატიური ფაქტორია პანდემიით გამოწვეული ინვესტორების დაბალი აქტიურობა, პოზიტიური-ქვეყნის უფრო მაღალი საკრედიტო რეიტინგი და მსოფლიო საფინანსო ბაზრებზე ფულის სარფიანად გასესხების პრობლემები. ძალიან დაბალი გახდა მთავრობებისა და ცენტრალური ბანკების მიერ ემიტირებული ფასიანი ქაღალდებიდან შემოსავალი. ამას ემატება პანდემიის პერიოდში წამყვანი უცხოური ცენტრალური ბანკების მიერ ეკონომიკის წახალისების მიზნით გატარებული ე.წ. იაფი ფულის პოლიტიკაც. მაგალითად, ამერიკის მთავრობის ათწლიანი სახაზინო ვალდებულებებზე შემოსავლიანობა ისტორიულ მინიმუმამდეა დასული და წლიურად 0,31 პროცენტს შეადგენს. ასეთ ვითარებაში, საქართველოს მთავრობისა და მის მიერ შერჩეული საინვესტიციო ბანკების სწორი მუშაობის შედეგად, შესაძლებელია ევრობონდების განთავსებით მისაღებ სესხზე საპროცენტო განაკვეთი ორჯერ ნაკლებიც კი იყოს წინა ემისიასთან შედარებით და 3 პროცენტის ფარგლებში დაფიქსირდეს.
საქართველოს მთავრობა მხოლოდ პროცენტის სახით 2011 წელს გამოშვებული ევროობლიგაციების საპროცენტო მომსახურებისათვის 34,5 მილიონ დოლარს იხდიდა ყოველწლიურად. ათი წლის განმავლობაში ქვეყანამ 345 მილიონი დოლარი გადაიხადა პროცენტის სახით და ეს ფაქტობრივად 500 მილიონი დოლარის ოდენობის ვალდებულების გადავადებისთვის. ახლა ამ სიდიდის საპროცენტო განაკვეთით ევრობონდების განთავსებას აზრი არ აქვს. ასეთ შემთხვევაში, ფინანსური რესურსების მოზიდვის ალტერნატიულ წყაროდ საერთაშორისო საფინანსო და საკრედიტო ორგანიზაციები („საერთაშორისო სავალუტო ფონდი“, „მსოფლიო ბანკი“ და ა.შ.) უნდა განვიხილოთ.
ევრობონდების განთავსებაზე მთავრობას შეიძლება ხელი აეღო, პრობლემა მხოლოდ ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსება ან საინვესტიციო პროექტების მხარდასაჭერად რესურსების მოძიება რომ იყოს. როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, ეროვნული ბანკის უცხოური ვალუტის რეზერვები ამ ვალის გასტუმრების შემდეგ, მკვეთრად მცირდება და მის აღდგენის გარეშე, ლარის კურსის სტაბილურობაზე საუბარიც კი ზედმეტია. ევრობონდების რეფინანსირებაზე მთავრობის ყოყმანი და დროის დაკარგვა შეცდომა იყო. ნათელი იყო, რომ ისევე როგორც 2020 წელს, ასევე მიმდინარე წელსაც, ეროვნულ ბანკს მოუწევდა დიდძალი უცხოური ვალუტის რეზერვების დახარჯვა ლარისა და ფასების სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. ამ მიზნით, გასულ წელს ეროვნულმა ბანკმა სავალუტო ბაზარზე დაახლოებით 900 მილიონი დოლარის ინტერვენცია განახორციელა. მიმდინარე წლის დასაწყისიდან, ეროვნულმა ბანკმა 187 მილიონი დოლარი გაყიდა და წლის ბოლომდე სავარაუდოდ, დამატებით 400 მილიონი დოლარის მიწოდება მოუწევს სავალუტო ბაზრისათვის.
ევროობლიგაციის სესხის დაფარვამდე, ეროვნული ბანკის უცხოური ვალუტის რეზერვები შეადგენდა 4,1 მილიარდ დოლარს, დღეს კი 3,6 მილიარდი დოლარი გახდა, რაც საკმაოდ დაბალია, თუ გავითვალიწინებთ იმ ფაქტს, რომ წლის ბოლომდე დამატებით რამდენიმე ასეული მილიონი დოლარის გაღება მოუწევს დანარჩენი საგარეო ვალის გასასტუმრებლად (340 მილიონი დოლარი) და ინტერვენციებისთვის (400 მილიონი დოლარი). მთავრობის საგარეო შესყიდვებისთვის და საელჩოების შესანახად მთავრობას ასევე მოუწევს 200 მილიონ დოლარამდე ვალუტის შესყიდვა ეროვნული ბანკისაგან. ჯამში ეს თითქმის ერთი მილიარდი დოლარია, რაც კიდევ უფრო ამცირებს ეროვნული ბანკის რეზერვებს. მისი შევსების წყარო მთავრობის საგარეო ვალებითა და გრანტებით მოზიდული უცხოური ვალუტა და სავალუტო ფონდის ბოლო ტრანში იქნება, მაგრამ მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის პირობებში, რასაც აღრმავებს მიმდინარე წელსაც ტურისტული სეზონის გარდაუვალი ჩავარდნა, ქვეყნის საერთაშორისი რეზერვების მდგომარეობა ძალიან მყიფე იქნება. ამიტომ, ევრობონდების წარმატებით განთავსება უფრო მეტად მონეტარული პოლიტიკის საჭიროებებითაა განპირობებული, ვიდრე ფისკალური ამოცანების გადასაჭრელად.
მოსაზრების ავტორი:რომან გოცირიძე
სტატიაში გამოთქმული მოსაზრება ეკუთვნის ავტორს და შესაძლოა არ გამოხატავდეს Businessformula.ge-ს პოზიციას.