გასულ კვირას ვთქვი, რომ ფისკალური სტიმულირების სწორი სამიზნე ისეთი ბიზნესის მხარდაჭერა იქნებოდა, რომელსაც პანდემიის დროს ოპერირება არ შეეძლო. ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში ამ ტიპის დახმარებამ მშპ-ს დაახლოებით 10% შეადგინა. თუმცა, რადგან შეზღუდვები თანდათან იხსნება, ფისკალური მხარდაჭერის საჭიროებაც მცირდება.
ახლა ყურადღება კაპიტალისა და შრომის გადანაწილებაზე უნდა გამახვილდეს. ათ წელზე მეტია, მონეტარული სტიმული ვერ ახერხებს ინდუსტრიულ ეკონომიკაში ზრდის ხელშეწყობას. ზოგიერთ სექტორში დაგროვდა ჭარბი შესაძლებლობები, რაც ზომბი კომპანიების მზარდ რაოდენობას ქმნის. საერთო ჯამში, ინვესტიციები არასაკმარისი აღმოჩნდა გლობალური დანაზოგების ასათვისებლად. ეს ”სეკულარული სტაგნაცია” არ პასუხობდა მასობრივ მონეტარულ და ფისკალურ სტიმულს.
რაც რეალურად საჭირო იყო, და ახლაც არის, ეს რესურსების გადანაწილებაა და ჭარბი შესაძლებლობების აღმოფხვრა იმ სექტორებში, რომლებიც არაბუნებრივად გაფართოვდნენ. სამაგიეროდ კი ინვესტიციების უნდა წახალისდეს აუთვისებელი შესაძლებლობების მქონე სექტორებში.
ფინანსურ კრიზისამდეც კი, მსოფლიო ეკონომიკაში მოთხოვნა და მიწოდება არამდგრადი გახდა. ფასების სიგნალები- კერძოდ, საპროცენტო განაკვეთები და გაცვლითი კურსები - რასაც შეეძლო რესურსების გადანაწილება მოეხდინა წამგებიანიდან მომგებიან ინვესტიციებამდე, ხელოვნურად ჩაიხშო.
დაბალმა ან თუნდაც უარყოფითმა საპროცენტო განაკვეთებმა საშუალება მისცეს არამომგებიან კომპანიებს გადარჩენილიყვნენ. ამასთან, ინდუსტრიულ ეკონომიკაში ინვესტიციები უკვე დიდი ხანია შესუსტებულია. მსოფლიო ფინანსური კრიზისიდან ათი წლის შემდეგ, მთლიანი ინვესტიციის წილი G-7 ქვეყნების მშპ-ში, ორი პროცენტული პუნქტით დაეცა. ამის საპირწონედ, ჩინეთში მშპ-ში ინვესტიციების წილი შვიდი პროცენტული პუნქტით გაიზარდა და არამდგრადი 44,8% შეადგინა.
საყურადღებოა ისიც, რომ აშშ-სა და ჩინეთის ეკონომიკების დაშორების პროცესი ახლა მიმდინარეობს. ჩინეთს მაღალი ხარისხის ნახევარგამტარების იმპორტი კვლავ სჭირდება, აშშ-მ კი ტექნოლოგიების გაცემა ჩინურ კომპანიებზე შეზღუდა. საყოფაცხოვრებო მოხმარების წილი ჩინეთის მშპ – ში 1952 წლის 65% – დან 2019 წელს 39%-მდე შემცირდა. ხელფასები შეჩერდა ხელოვნურად, იმისთვის რომ ექსპორტი კონკურენტუნარიანი ყოფილიყო. ეს კიდევ ერთხელ გვანახებს ჩინეთში გადაჭარბებული დაზოგვის და აშშ-ში ჭარბი მოხმარების პრობლემას.
დაბალი ზრდის ხაფანგიდან თავის დაღწევა სხვადასხვა სამკურნალო საშუალებებს მოითხოვს - უფრო კონკრეტულად, რესურსების გადატანას მოთხოვნის ერთი კომპონენტიდან მეორეში, ერთი სექტორიდან მეორეში და ერთი ფირმიდან მეორეში. ეს პანდემიამდეც ნათელი იყო, მაგრამ Covid-მა ამ საკითხს ხაზი ორი მიმართულებით გაუსვა.
პირველი, ბიზნესებმა და მთავრობებმა გააცნობიერეს, რომ მდგრადობა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ეფექტიანობა. მნიშვნელოვანია შეუძლია თუ არა ეკონომიკას გადარჩეს კრიზისში. ეს გაკვეთილი საბანკო სისტემის კრიზისის დროს ვისწავლეთ, მაგრამ სხვაგან არ გამოგვიყენებია. კიდევ ერთხელ კი საზღვრების ჩაკეტვის დროს. ეკონომიკის მგრძნობელობა საზღვრების დახურვისადმი მიანიშნებს იმაზე, რომ მომავალში ეკონომიკური საქმიანობა სხვაგვარად იქნება ორგანიზებული.
მეორე შედეგი, რასაც პოსტ-პანდემიურ სამყაროში შევხვდებით მოთხოვნის პატერნის ცვლილება იქნება. რიგ მომსახურებებზე, დაწყებული საჰაერო მოგზაურობით, დამთავრებული მასპინძლობის და გართობის სფეროებით, მოთხოვნის სქემა შეიცვლება. რა გზით, ჯერ ამის დადგენა შეუძლებელია. იქნება ცდისა და შეცდომების პერიოდი, სანამ არ მივიღებთ ხარჯვისა და გამომუშავების ახალ მოდელს.
მაგალითისთვის, ბრიტანეთმა, შარშან, მნიშვნელოვანი განსხვავება დაინახა ონლაინ საცალო ვაჭრობასა და ტრადიციულ საცალო ვაჭრობაში. პირველი თითქმის ნახევარჯერ გაიზარდა 2019 წლის შემდეგ, ხოლო ტანსაცმლისა და სხვა მაღაზიების გაყიდვები რეკორდულად შემცირდა.
ცხადია, Amazon-ს ფისკალური დახმარება არ სჭირდებოდა. საცალო მოვაჭრეები კი იძულებული გახდნენ დაეხურათ როგორც მაღაზიები, ისე რესტორნები და გასართობი ობიექტები. რამდენად დაბრუნდება ხარჯვის წინა მოდელი, ჯერ არ ვიცით. ეჭვგარეშეა, დახურული რესტორნები და თეატრები გახნის შემდეგ გაზრდილი მოთხოვნის ტალღას მიიღებენ. თუმცა ხარჯვის სქემაში მრავალი ცვლილება, სავარაუდოდ, შენარჩუნდება. შესაბამისად, საჭირო გახდება შრომისა და კაპიტალის ხელახალი გადანაწილება.
ამგვარი ცვლილების განხორციელება პოლიტიკის გაცილებით უფრო ფართო სპექტრს მოიცავს, ვიდრე მხოლოდ მთლიანი მოთხოვნის სტიმულირებაა. პოსტ-პანდემიურ კრიზისზე პასუხი უნდა გასცდეს მონეტარულ და ფისკალურ პოლიტიკას და გავრცელდეს გაცვლით კურსზე, მიწოდების მხარის რეფორმებსა და არამდგრად ეროვნული დანაზოგის კურსზე. ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზე, თუ როგორ შეგვიძლია მოვახდინოთ ინვესტიციების მოზიდვა და დავაჩქაროთ აუცილებელი გადანაწილება.
პოლიტიკოსები ოპტიმისტები არიან. ცენტრალური ბანკები კი არა. მათ, ვინც აღდგენის პროცესის მიმდინარეობისას ფიქრობენ, რომ მონეტარული და ფისკალური სტიმული ჯანმრთელ ეკონომიკას აღადგენს, იმედგაცრუება ელით. ჩვეულებრივი მაკროეკონომიკური პოლიტიკა სტრუქტურულ გადანაწილებას ვერ გამოასწორებს. საჭიროა უფრო ფართო და ამბიციური პოლიტიკა, რომლის აღსრულება რთული იქნება და კომპლექსურ მიდგომას მოითხოვს.
შეიძლება ითქვას, რომ მსოფლიოს პესიმიზმის სითამამე სჭირდება.
Bloomberg-ის ორიგინალური სტატიის ავტორი: მერვინ კინგი